Lan Gấm – Lan Kim Tuyến

 

1. Tìm hiểu về cây Lan Gấm

Lan Gấm là gì ?

Lan Gấm là một loại địa lan, được tìm thấy trong Phân họ Orchidoideae, phân tông Goodyerinae với khoảng 35 chi và khoảng hơn 450 loài. Loại địa lan này có hoa nhỏ nhưng mầu sắc lá và vân lá đa dạng, rất đẹp.

Lan Gấm phát triển trên nền rừng, trong ánh sáng thấp, dọc theo con lạch và sông, trên đất mùn và rêu, ẩn trong lá rụng. Một số có thể được tìm thấy trên vách đá phủ đầy rêu, chúng được coi là mọc trên đá.

Chúng có khá nhiều tên gọi: Lan Kim tuyến; Lan Gấm; Cỏ nhung; Thạch tằm Mộc sơn thạch tùng; Lá gấm…

Lan Gấm – Lan Kim Tuyến có bao nhiêu loài? Loài nào cho giá trị cao?

Chi Lan Kim Tuyến là từ tiếng Hy Lạp “Open Lip”, được tạo ra vào năm 1825 bởi Carl Blume trong “Bijdragen Tot de Flora của Nederlandsch Indies”.

Hiện tại ( theo Wikipedia ) chi Lan Kim Tuyến có khoảng hơn 50 loài. Ở Việt Nam, hiện nay thống kê được khoảng hơn 15 loài

Các loài Lan Gấm đều quý. Loài thì cho giá trị rất cao trong thế giới sinh vật cảnh, như loài Anoectochilus albo-lineatus Par.et Rchb.f. rất nổi tiếng, có hình ảnh trên tất cả các tạp chí cây cảnh.Loài thì có giá trị cao trong lĩnh vực y học, như Anoectochilus formosanus hay Anoectochilus roxburghii.

Chúng tôi xin giới thiệu kỹ hơn một chút hai loài được dùng làm thuốc, hy vọng bạn đọc sẽ tự tìm hiểu kỹ hơn về chúng

Chi Lan Kim Tuyến formosanus Hayata – Lan ngọc vân bạc ( Anoectochilus formosanus Hayata ). Được đặt theo tên đảo Formosa, hay Đài Loan, nơi nó phát triển và trên đảo Lanyu lân cận, trên quần đảo Ryukyu của Nhật Bản và ở tỉnh Phúc Kiến của Trung Quốc đại lục.  Nó có liên quan chặt chẽ với một số Chi Lan Kim Tuyến khác như Anoectochilus setaceus và Anoectochilus  yungianus mọc rải rác ở khu vực Đông Nam Á. Lá hình trái tim xanh thẫm với các gân bạc, mặt dưới màu đỏ tía.

“Trong thuốc dân gian Đài Loan, người ta dùng toàn bộ cây Anct formosanus., chúng được gọi là” dòng sen vàng “( Gold line Lotus ), sử dụng tươi hoặc phơi khô, đun sôi trong nước để điều trị đau ngực và bụng, tiểu đường, viêm thận, sốt, tăng huyết áp, liệt dương, rối loạn gan và lá lách và đau phế mạc. Các thảo mộc tươi được sử dụng đắp bên ngoài để điều trị rắn cắn. Giá thị trường hiện tại của các loại thảo mộc tươi thu thập từ môi trường sống tự nhiên của nó là khoảng US $ 320 cho mỗi kg, trong khi các loại thảo dược khô bán cho Mỹ 3200 $ mỗi kilogram.

Chi Lan Kim Tuyến Anoectochilus roxburghii – Lan ngọc vân hồng, đồng nghĩa với Anoectochilus lobbianum. Loài này được tìm thấy trong dãy Himalaya, Assam, Bangladesh, Nepal, Sri Lanka, Bhutan, Thái Lan, Lào, Vân Nam Trung Quốc, Việt Nam, Java và Sumatra trong rừng lá rộng, thường xanh, rừng nguyên sinh. Có xu hướng mọc dọc sông suối ở độ cao thấp hơn 1.000 ft (300 m). Loại này cũng có giá trị cao trong làm thuốc thảo dược, song giá trên thị trường thấp hơn loài Lan ngọc vân bạc.

2. Vì sao Lan Gấm lại có giá trị cao trên thị trường?

Các loài Lan Gấm làm thuốc đều có giá trị cao trên thị trường vì:

1. Chúng có giá trị sử dụng rất cao. Đặc biệt Mỹ đã cấp bằng sáng chế US 7033617 B2 cho kết quả nghiên cứu sử dụng “Các chất chiết xuất từ thực vật Chi Lan Kim Tuyến A.formosanus và các thành phần có nguồn gốc từ nó được sử dụng như là các loại thuốc thảo dược hoặc là chất bổ sung để ngăn ngừa hóa chất (chemoprevention), điều trị bệnh lý ác tính ở người.”
2. Do đặc điểm sinh học vốn có của các loài này, người ta thấy rằng nó phát triển rất chậm. Cho đến hiện nay trên thế giới, sản lượng Lan Kim Tuyến chưa bao giờ đáp ứng đủ cho nhu cầu tiêu dùng.

Như vậy ta thấy rằng, do tác dụng chữa bệnh, đã được y học cổ truyền thực chứng và tác dụng hỗ trợ điều trị một số bệnh ác tính, đã được khoa học hiện đại chứng minh, cùng với sản lượng thấp, cung không đủ cầu đã đẩy giá Lan Gấm trên thị trường lên cao.

3. Lan Gấm trong Y học cổ truyền

“Theo Đông y, lan gấm có vị ngọt, hơi chát, tính mát, có tác dụng chữa thần kinh suy nhược, ho khan, đau họng, cao huyết áp, suy thận; chữa di tinh, đau lưng, phong thấp, làm tiêu đờm, giải độc, giải nhiệt, viêm khí quản, viêm gan mãn tính, an thần, nhuận phế (mát phổi) và tăng cường sức khỏe, làm khí huyết lưu thông.

Bộ phận dùng là toàn cây. Được thu hái toàn cây quanh năm, rửa sạch, dùng tươi hay phơi khô dùng dần. …

Những nguồn tài liệu về y học của Đài loan cho thấy cây lan gấm là vị thuốc được coi là rất quý.

Theo dược điển của Đài Loan thì cây lan gấm có tác dụng 1)tăng cường sức khỏe, làm khí huyết lưu thông. 2)Cây thuốc có tính kháng khuẩn, chữa các bệnh viêm khí quản, viêm gan mãn tính. 3)Ngoài ra còn dùng chữa thần kinh suy nhược, 4)chữa ho khan, 5)đau họng, 6)cao huyết áp, 7)suy thận, 8)chữa di tinh, 9)đau lưng, 10)phong thấp, 11)làm tiêu đờm, 12)giải độc, 13)giải nhiệt.

Sách Thanh thảo gia đình tự liệu pháp ghi: 14)trẻ em hay khóc dùng kim tuyến liên sắc uống sẽ khỏi.

Sách Khoa học quốc dược cho rằng: “Kim tuyến liên là một trong những dược thảo quý giá, 15)giúp bổ máu, dưỡng âm, chữa trị nóng phổi và nóng gan”.

Những công trình nghiên cứu của ngành dược học và các kinh nghiệm của các thầy thuốc Đài Loan cho thấy lan gấm có một số công dụng sau:

– Toàn thân cây thuốc được dùng để làm tăng cường sức khỏe, chủ trị bệnh phổi, di tinh, xuất tinh sớm, yếu gan, yếu tỳ và các 16)vết thương do rắn cắn; còn có tác dụng bổ máu, giải nhiệt (Tả Mộc Thuần).

– Lan gấm có vị ngọt, tính mát, có tác dụng thanh nhiệt, thanh huyết, bổ phổi, 17)giải trừ u uất, thông trung khí, bồi dưỡng sức khỏe, chủ trị lục phủ ngũ tạng đẩy lùi tâm hỏa, nóng gan, bệnh phổi, thổ huyết, ho hen, đau ngực, đau lá lách, đau cuống họng, cao huyết áp, 18)trẻ con chậm lớn, suy thận

(Cam Vĩ Tùng).

– Hạ sốt, giải nhiệt, giải trừ u uất phiền muộn, trị ho khan, đau ngực, đau họng, sắc uống với nước đường (Lâm Minh Quyền).

– Người dân tộc miền núi (Đài Loan) thường dùng kim tuyến liên sắc uống để trị đau ruột, đau bụng, sốt cao, đắp bên ngoài để trị các chỗ sưng vết thương và chỗ bị rắn cắn (Sơn Điền Kim Trị).

– Thanh huyết, nhuận phổi, trị bệnh phổi: sắc uống với nước đường (Khưu Tải Phúc).

– Kim tuyến liên 20 phân, sắc uống với nước đường, có tác dụng thanh huyết, trị bệnh cao huyết áp (Diệp Hải Ba)”.

…

Theo Lương y HOÀNG DUY TÂN

( SỨC KHỎE VÀ ĐỜI SỐNG – CƠ QUAN NGÔN LUẬN CỦA BỘ Y TẾ NGÀY 30 THÁNG 10, 2012 )

4. Lan Gấm với y học hiện đại

Bằng nhiều công trình nghiên cứu khoa học, các nhà khoa học ở nhiều Viện và Trường đại học Y trên thế giới đã cung cấp các bằng chứng cho thấy nhiều công dụng quý của Lan Gấm – Lan Kim Tuyến như:

a. Chống loãng xương

Chống loãng xương (Shih CC et al, J Ethnopharmacol, 2001, 77:. 233-228)., Ảnh hưởng antihyperglycemic (Shih CC et al, Clin Exp Pharmacol Physiol, 2002 , 29: 684-688 .; JP7076522), Thuốc hạ lipid máu có hiệu lực (JP 6.293.655), Cải thiện trí nhớ và học tập (Cheng et al HY, J Chin Med, 2003, 14:.. 235-245), Ức chế quá trình oxy hóa của LDL (Shih CC et al, Am J Chin Med, 2003, 31:.. 25-36) (. Mỹ Pat số 7.033.617).., và Điều trị các khối u.

Chúng tôi xin giới thiệu một số công dụng điển hình của Lan Gấm – Lan Kim Tuyến , đã được các nhà khoa học trên thế giới nghiên cứu , công bố rộng rãi và đã được nhiều nước như Mỹ, Nhật, Úc, Sigapore… cấp bằng sáng chế.

b. Điều trị ung thư

“Các chất chiết xuất từ thực vật Chi Lan Kim Tuyến A.formosanus và các thành phần có nguồn gốc từ nó được sử dụng như là các loại thuốc thảo dược hoặc các chất bổ sung để ngăn ngừa hóa chất (chemoprevention, điều trị bệnh lý ác tính của con người”. Nghiên cứu này đã được cấp bằng sáng chế ở Mỹ (US 7033617 B2)

1. Một nghiên cứu khác cung cấp bằng chứng cho thấy rằng ở chuột cấy tế bào khối u CT-26, khi cho uống dịch chiết nước của A. formosanus có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch ở chuột, chẳng hạn như kích thích sự gia tăng của bạch huyết mô và kích hoạt thực bào của đại thực bào phúc mạc đối với các dấu hiệu tụ cầu khuẩn. Các hoạt động chống khối u của A. formosanus có thể được kết hợp với hiệu ứng tăng cường miễn dịch (immunostimulating) mạnh của nó. (Tseng CC¹, Shang HF, Wang LF, Su B, Hsu CC, Kao HY, Cheng KT.  PMID:16635745 [PubMed – indexed for MEDLINE] )
2. Một nhóm các nhà khoa học Trung Quốc cũng đã chứng minh chất chiết xuất từ thực vật A. formosanus. hoạt động gây độc tế bào với cơ chế cụ thể, trên các tế bào khối u, có liên quan đến sự cảm ứng của apoptosis ( chu kỳ tự chết của tế bào), tương tự như các cách thức và cơ chế tác dụng apototic trên tế bào ung thư gây ra bởi thuốc chống ung thư. Nghiên cứu này đã được cấp bằng sáng chế ở Mỹ, Úc và Singapore. (Lie-Fen Shyur, Ning-Sun Yang, Pei-Ling Kang, Show-Jane Sun, and Sheng-Yang Wang . IP Status：Issued US 7,033,617B2, SG 120,937, TW pending, CN 100475753C, MY 142178-A, AU 2003244587B2, JP pending, ID pending)

c. Tăng cường miễn dịch

Chi Lan Kim Tuyến có tiềm năng tăng cường hệ miễn dịch. Các kết quả nghiên cứu cho thấy những tác dụng tăng cường hệ miễn dịch rất quý của dịch chiết Chi Lan Kim Tuyến.

• Làm tăng bạch cầu hạt. Ngăn chặn việc giảm bạch cầu ở mô hình thử nghiệm chuột bị ung thư ruột kết CT – 26 (Li–Chan Yang,¹ Ting–Jang Lu,¹ and Wen–Chuan Lin² Taiwan. Received 19 June 2013; Revised 20 August 2013; Accepted 27 August 2013 This is an open access article distributed under the Creative Commons Attribution License, )
• Kích thích các tế bào hỗ trợ T ( T healper ) type I và type II (Patent application number: 20120277182 Readmore: http://www.faqs.org/patents/app/20120277182#ixzz3mWYC5jo2 )
• Tăng sinh tế bào lympho B ( by Yen-chou Kuan , Tsai-jen Wu , Che-yu Kuo , Ju-chun Hsu , Wen-ying Chang ,       FuuSheu[ftp.ncbi.nlm.nih.gov] )
• Dịch chiết nước của A. formosanus có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch ở chuột, chẳng hạn như kích thích sự gia tăng của bạch huyết mô và kích hoạt thực bào của đại thực bào phúc mạc đối với dấu hiệu tụ cầu khuẩn.(Tseng CC¹, Shang HF, Wang LF, Su B, Hsu CC, Kao HY, Cheng KT.  PMID:16635745 [PubMed – indexed for MEDLINE] )
• Chiết xuất dung dịch nước và polysaccharide chậm tiêu hóa (AFP) từ Chi Lan Kim Tuyến formosanus cho thấy các hoạt động prebiotic có tác dụng kích thích tăng trưởng các vi khuẩn có lợi,tác động tích cực đến sức khỏe vi sinh vật đường ruột . ( Yang LC; Lin WC; Lu TJ   . Journal of agricultural and food chemistry 60:35 2012 Sep 5 pg 8590-9 ) (Patent application number: 20120277182. Xem thêm: http://www.faqs.org/patents/app/20120277182#ixzz3mWYC5jo2 )

d. Bảo vệ gan. Giải độc rượu

Tác dụng bảo vệ gan, giải độc rượu của Chi Lan Kim Tuyến đã được chứng minh bằng nhiều công trình khoa học:

• Một nghiên cứu đánh giá hoạt động bảo vệ gan của dung dịch nước chiết A. Formosanus dưới tác động của carbon tetrachloride, ethanol và paracetamol gây độc cho gan ở chuột, so sánh với silymarin (20 mg / kg) như là tiêu chuẩn tham chiếu cho thấy Dung dịch nước chiết xuất của Chi Lan Kim Tuyến formosanus đã cho thấy hoạt bảo vệ gan đáng kể so với silymarin tiêu chuẩn. Các nghiên cứu độc tính cấp đã kết luận rằng nó có thể được coi là an toàn trong một thời gian dài. ( PANDA, AMARESH; RATH, SEEMANCHALA; PRADHAN, DEBASHIS; MAHANTY, ARPAN; GUPTA, BIJAN  KUMAR; BALA, NRIPENDRA NATH) April 201;International Journal of Pharmacy & Pharmaceutical Sciences;2014 Supplement 2, p617 )
• Một nghiên cứu khác về khả năng chống oxy hóa và tổn thương gan gây ra bởi acetaminophen ở chuột cho thấy rằng dịch chiết A. formosanus có tác dụng chống oxy hóa. Trên mô hình gây độc bởi acetaminophen, mức tăng của aspartate aminotransferase (AST) và alanine aminotrans-ferase (ALT)  đều giảm khi được xử lý bằng loại thảo dược này. Trong quan sát mô học, tổng hoại tử ở thùy trung tâm, tắc nghẽn võng huyết quản, xâm nhập của các tế bào lympho và các tế bào Kupffer quanh tĩnh mạch trung ương gan, và việc mất ranh giới tế bào và phình thoái hóa đã giảm khi điều trị bằng dịch chiết A. formosanus. ( Chung – Ching Lin;Pei – Chen Huang; Jer – Min Lin; Kaohsiung, Taiwan. Read More: http://www.worldscientific.com/doi/abs/10.1142/S0192415X00000118 )
• Các nhà khoa học Trung Quốc cũng đã công bố một sáng chế: “Chi Lan Kim Tuyến formosanus: Giải pháp hỗn hợp uống đối với biện pháp giảm Nghiện rượu và Bảo vệ gan và Phương pháp Chuẩn bị chúng” ( bằng sáng chế ) (http://www.chnpat.com/CN52/201210017037.html)
• Gần đây nhất,ngày 7/7/2015 công trình: “Chiết xuất dung dịch nước của Chi Lan Kim Tuyến ( kinsenoside), dược phẩm hữu ích cho bảo vệ gan” của các nhà khoa học Đài Loan đã được Mỹ cấp bằng sáng chế (US9072770 B2 )

e. Điều trị tiểu đường

• Các nhà khoa học đã phân lập từ chi Lan Kim Tuyến một triterpene và năm hợp chất. Các chất phân lập được đánh giá trên các tế bào HepG2 nhân kháng insulin để kích thích hoạt động hấp thu glucose. Kết quả cho thấy các hợp chất mới hiển thị hiệu ứng rất mạnh vào sự kích thích sự hấp thu glucose ở tế bào HepG2 ở người.(Jinyan Cai, Lin Zhao, En Zhu & Jiao Guo pages 2163-2168Natural Product Research: Formerly Natural Product Letters Volume 28, Issue 23, 2014)
• Kinsenoside là một hợp chất hoạt tính sinh học cơ bản của Chi Lan Kim Tuyến formosanus. Nó thể hiện các hiệu ứng dược lý như chống mỡ máu, chất chống oxy hóa, chống viêm, tăng cường miễn dịch, và các hoạt động bảo về gan và gần đây đã được phát triển như là một ứng cử viên thuốc trị đái tháo đường. Nghiên cứu dược động học cho thấy: Kinsenoside đã  có sự ổn định tốt trong trao đổi chất cả ở chuột và vi lạp thể gan người. ( Shaheed Ur Rehman, In Sook Kim, Min Sun Choi, Zengwei Luo Guangming Yao, Yongbo Xue, Yonghui Zhang, and Hye Hyun Yoo1, (Institute of Pharmaceutical Science and Technology and College of Pharmacy, Hanyang University, Ansan, Republic of Korea 2 School of Pharmacy, Tongji Medical College of Huazhong University of Science and Technology, China)
• Để khám phá khả năng ức chế mạnh tyrosine protein phosphatase 1B (PTP1B) từ các loại thảo mộc toàn của Chi Lan Kim Tuyến để điều trị bệnh tiểu đường. Các nhà khoa học đã sử dụng chương trình Autodock để thử nghiệm. Kết quả là tất cả các hợp chất được thử nghiệm đã cho hoạt động ức chế của chúng chống lại PTP1B trong ống nghiệm. Nhiều hợp chất cho thấy tác dụng hoạt động ức chế mạnh. (Jinyan Cai^a*, Lin Zhao^b & Weiye Tao^c           22 Jan 2015  PMID: 25609152 [PubMed – in process])   Pharmaceutical Biology (Impact Factor: 1.34). 01/2015; 53(7). DOI: 10.3109/13880209.2014.957781

f. Bồi bổ cơ thể

• Cho tới nay người ta đã nghiên cứu và phân lập được một số lượng lớn các chất trong Chi Lan Kim Tuyến như: Kinsenoside, glycosidic, adenosine, narcissin, v roseoside và triterpene… Chúng tôi xin giới thiệu một số khoáng chất hữu cơ và axit amin có trong Lan Kim Tuyến: Nutrient Component of Anoectochilus

Thành phần hóa học trong Lan Kim Tuyến

Nutrient Component of Anoectochilus Roburghii
Microelement Contents/gram		Percentage Content of Amino Acids
Microelement	Contents/g	Name	Content(%)	Name	Content(%)
Fe	8.49mg	Nmda	1.87	Ile	0.27
Mg	2.66mg	Thr	0.38	Leu	0.4
Ca	5.56mg	Ser	0.38	Tyr	0.27
Mo	13.3mcg	Glu	1.01	Phe	0.51
Se	0.36mcg	Gly	0.62	Lys	0.34
Zn	75.5mcg	Ala	0.67	His	0.15
Cu	17.4mcg	Cys	0	Arg	0.3
Mn	554.0mcg	Val	0.53	Pro	0.12
Co	3.4mcg	Met	6.28	Trp	0.74

 

Nguồn: HENGQIU, Fujian, China (Mainland)